Jak Kenneth Anger zmienił zasady gry
William Breeze składa hołd Kennethowi Angerowi,
swojemu przyjacielowi, reżyserowi i autorowi,
wspominając jego rewolucyjne dzieło w świecie koloru, magiji i duchowości.
Krąg niech trzykroć go spowinie,
Zamknijcie oczy, trwożliwi,
Bo miodunką on się żywił,
A w jego usta rajskie mleko płynie.
– Samuel Taylor Coleridge, Chan Kubiłaj. Widzenie w śnie, 1797 (przeł. Stanisław Kryński).
Dr Kenneth Anger (1927–2023), frater Focus XI° O.T.O.
Ku pamięci.
Nastolatek postanowił zmienić świat w swojej sypialni. Tak właśnie powstał filmowy debiut Fireworks, który po raz pierwszy pokazano publicznie w 1947 roku. Film powstał w całości w domu, pod nieobecność rodziców, prawdopodobnie w Boże Narodzenie 1946 roku. Jego twórca miał dziewiętnaście lat.
Geniusz Kennetha Angera polegał częściowo na tym, że potrafił on doświadczać tego, co pomiędzy, przekraczać granice jawy i snu. Potrafił uchwycić ogromną głębię naszych wewnętrznych przestrzeni psychicznych. I robił to na czarno-białej szesnastomilimetrowej taśmie w salonie rodziców.
Kenneth preferował monastyczne życie. Nigdy nie miał stałego partnera i opisywał siebie jako „samotnego wilka”. Niemniej jednak cechowały go obsesje, których część utożsamił z postacią Lucyfera. Czasami pomieszkiwał z przyjaciółmi, zwłaszcza z Marjorie Cameron w Silver Lake, w Los Angeles; z Antonem LaVeyem w jego „Czarnym Domu”, w San Francisco i z Samsonem De Brierem w Los Angeles, w bungalowie Barton Avenue, gdzie nakręcono Inauguration of the Pleasure Dome (1954). Tytuł tego filmu Anger zapożyczył z Chana Kubiłaja Coleridge’a, w którym poeta opisuje człowieka wtajemniczonego w misteria, kogoś, kto przeszedł na drugą stronę i wrócił. Twórczość Angera obejmowała wielki triumwirat naszych czasów: seks (Fireworks), narkotyki (Inauguration of the Pleasure Dome) i rock’n’roll (Scorpio Rising, 1963).
Do pewnego stopnia lubił dzieci. Był ojcem chrzestnym mojej córki. Czytał namiętnie, zwłaszcza wczesne utwory science fiction i fantasy, a także symbolistów i dekadentów. Zbierał artefakty Rudolpha Valentino i kiedy miał taką możliwość, część swej mieszkalnej przestrzeni zamieniał w świątynię. W swym domu preferował mocne, bardzo intensywne kolory, czasem o wysokim połysku. Chociaż miał lodówkę, w środku można było znaleźć jedynie taśmę filmową. Prawie nie spał, cierpiał na oporną na leczenie bezsenność. Okropnie radził sobie z pieniędzmi. Kiedy już je miał, co czasami mu się zdarzało, kupował rzeczy, nie zważając na cenę, często dla innych (jego hojność była legendarna) i wkrótce znów był bankrutem. W latach 50., 60. i w bardziej wytartych latach 70. dobrze się ubierał i kupował ubrania głównie we Francji. Wydawało się, że znał wszystkie gwiazdy, ale nie był snobem. Akceptował swoich przyjaciół i z dobrym humorem podchodził do przeszkód i ograniczeń. Był wywrotowy – miał głębokie poczucie, że na tym świecie jest wiele rzeczy, które wymagają natychmiastowej rewolucji, – ale nie był w tej kwestii męcząco wojowniczy.
W Anglii zaprzyjaźnił się z Geraldem J. Yorke’em, przyjacielem i współpracownikiem Aleistera Crowleya. Yorke zgromadził olbrzymie archiwum dokumentów Crowleya i nadzorował edukację Angera w magiji. Zapewnił mu dostęp do solidnej literatury i otworzył wrota do skarbca niepublikowanych materiałów na temat systemu religijnego Crowleya, zwanego thelemą (gr. „wola”). Crowley stworzył thelemę po tym, kiedy otrzymał przekaz Księgi Prawa. Ów tekst został mu podyktowany przez ponadludzką inteligencję w Kairze, w 1904 roku. Główne założenie thelemy powiada, że kultywowanie Prawdziwej Woli za pomocą systemu magiji Crowleya, może odblokować wrodzony geniusz. Crowley i nauczyciele, których szkolił za pośrednictwem swoich bliźniaczych organizacji, A∴A∴ i Ordo Templi Orientis (O.T.O.), nauczali i inicjowali różnorodnych artystów – malarzy (Cameron, Xul Solar i Ithell Colquhoun), pisarzy (Mary Butts, Fernando Pessoa i Malcolm Lowry) oraz filmowców (Harry Smith i Kenneth Anger). Wszyscy pozostawili dowody głębokiego zainteresowania thelemicznymi doktrynami i praktykami, które stały się kluczem interpretacyjnym do ich dzieł. Spośród nich wszystkich Anger wyrażał uznanie dla Crowleya najwyraźniej.
Thelema naucza, że nastała nowa era dziecka, która ma zastąpić matriarchalne i patriarchalne epoki przeszłości. Naucza także, że ludzkość odchodzi od etapu rozdzielenia płciowego i ewoluuje ku ucieleśnieniu obu płci w każdym człowieku[1]. Anger utożsamiał czasami dość nietypowe bóle porodowe tego zjawiska w nowej erze kontrkultury. W 1966 roku wyjaśnił w „San Francisco Chronicle”, że „interesuje się grupami ekstremistycznymi nie jako socjolog, ale raczej jako agent wywiadu thelemy. To dotrzymanie kroku wrogowi”. Dodał, że „we wszystkich takich grupach operuje jakaś siła. Nazywam ją plemiennymi czarami, plemienną magią na bardzo prostym poziomie. Jej atrakcyjność jest irracjonalna”[2]. W jeszcze bardziej odkrywczym artykule o Angerze, który opublikowano w 1967 roku w „New York Times”, czytamy, że jego „fascynacja magią lub fantazją ‘w miejscu, w którym spotyka się ona z rzeczywistością’, skłoniła go do studiowania amerykańskich kultów” skupionych wokół motocyklistów (Scorpio Rising) i uczestników wyścigów równoległych (Kustom Kar Kommandos, 1965)[3].
W książce Magick in Theory and Practice (1929) Crowley zdefiniował magiję jako „Naukę i Sztukę powodowania Zmiany zgodnie z Wolą”[4]. Wierzył, że w kompetentnych rękach dobrze zaprojektowany rytuał może wyzwolić duchowe impulsy do zmiany na „wewnętrznych planach”, które leżą u podstaw rzeczywistości i wpływają na przyszłość. To jest przecież definicja zmiany zasad gry. Anger wielokrotnie ukazywał, że jest niezwykle świadomy tej zasady w dziełach, których tytuły wskazują na jego rytualne zamiary: „Inauguracja pałacu rozkoszy”, „Inwokacja mego demonicznego brata”, „Powstający Lucyfer”.
Anger był mistrzem kolorystyki filmowej. Uczył się wyrafinowanej teorii koloru z książki 777 (1909), wydanej anonimowo przez Crowleya. W tym dziele po raz pierwszy opublikowano skale kolorów tajnego stowarzyszenia o nazwie Złoty Brzask. Jedną z innowacji Złotego Brzasku było rozróżnienie kolorów odblaskowych i przepuszczalnych (tj. przezroczystych). To rozróżnienie jest kluczowe dla każdego filmowca, który – podobnie jak Anger – pracuje nad staranną kolorystyką kostiumów i scenografii oraz fotografią i obróbką Ektachrome. „Edycja świętego grzyba” Inauguration została wyprodukowana przez samego Kennetha na rolkach od A do E w przepięknych, wyrafinowanie nałożonych kolorach. Kiedy sam robił zdjęcia, był mistrzem fotografii, ale jego umiejętność kontrolowania kamerzysty imponowała jeszcze bardziej.
Tym, co zmieniło zasady gry w filmach Angera, było zakodowane w nich duchowe przesłanie, nawiązujące do przesłania thelemy Crowleya: „Czyń wedle swej woli będzie całym Prawem”, „Miłość jest prawem, miłość podług woli”, „Każdy mężczyzna i każda kobieta jest gwiazdą”. Jego filmy niosły ten przekaz, ale nie w sposób dydaktyczny, lecz w swojej dynamice i emocjach, odwołujących się do tego, co w widzach indywidualne i buntownicze. Thelema nie nawraca, ale może inspirować. Niezliczona liczba uwielbiających kino gejów musiała wychodzić z projekcji filmów Angera wzmocniona, szczęśliwa i doceniona. Pięćdziesiąt lat temu był to nie lada wyczyn.
William Breeze, jako światowy przywódca Ordo Templi Orientis zwany Hymenajosem Betą, jest amerykańskim pisarzem i wydawcą dzieł poświęconych magiji oraz filozofii.
Przypisy
[1] Mistrz Therion [Aleister Crowley], Magick in Theory and Practice, Paryż i Londyn, 1929 (1930), rozdział 5.
[2] Kenneth Anger cytowany w artykule Johna L. Wassermana, Witchcraft by Anger, „San Francisco Chronicle”, 30 września 1966.
[3] Elenore Lester, From Underground: Kenneth Anger Rising, „New York Times”, 19 lutego 1967.
[4] Mistrz Therion, Magick in Theory and Practice, Wprowadzenie.
Żródło: ,,Gagosian Quarterly”, jesień 2023.
Tekst (c) William Breeze
Przekład (c) Krzysztof Azarewicz