Przyczynek do studiów biograficznych Bestii
Dziś wypada siedemdziesiąta siódma rocznica śmierci Aleistera Crowleya. Prowadził niezwykle bogate życie i zajmował się wieloma rzeczami – komponowaniem wierszy (w dokumentach wpisywał jako swój zawód „poeta”), wydawaniem książek, pisaniem powieści, sztuk teatralnych, scenariuszy filmowych, podręczników, artykułów i recenzji, a także wspinaczką wysokogórską, podróżowaniem, grą w szachy, praktykowaniem jogi i magiji, malowaniem, szpiegowaniem na rzecz rządu Brytyjskiego oraz kreatywnym gotowaniem (marzył o otwarciu swojej restauracji). A co najważniejsze, przyjął rolę proroka nowej ery i założyciela religii, zwanej thelemą.
Za życia i po śmierci Crowley był niezrozumiany i niechciany. Był prawdopodobnie pierwszą ofiarą niespotykanego do tej pory hejtu mediów. Dziesiątki, jak nie setki, gazet rozpowszechniały na jego temat oszczerstwa, kłamstwa i niestworzone historie. Za wyjątkiem kilku sytuacji nie reagował na nie i nie bronił się uznawszy, że szkoda marnować cenny czas na walkę z wiatrakami. Twierdził, że historia uczy, iż geniusze zawsze wyprzedają swoją epokę.
Niezrozumienie jego myśli wydaje się wynikać z dwóch powodów.
Po pierwsze, jako absolwent Uniwersytetu w Cambridge Crowley pisał trudne teksty, które wymagały od czytelników wysokiego poziomu intelektualnego, krytycznego myślenia i szerokiej edukacji. Poza tym rozproszył swój przekaz na wiele dzieł, stosując (świadomie lub nie) intertekstualną strategię mozaikową, gdzie każdy tekst stanowi część większej całości, niczym fragment układanki. Idee i narracje budował systemowo. Stwarza to przed czytelnikiem nie lada wyzwanie. Dobrze poznać myśl Crowleya, to poznać olbrzymią część jego literackiego dorobku. Jego uczennica, Martha Kuntzel, była tego świadoma, kiedy w 1928 roku pisała do Henriego Birvena: „To że dzieła Theriona nigdy nie dotrą do mas, jest oczywiste. Nie zostały napisane dla nich, ale dla ludzi, którzy są gotowi, aby zostać liderami i którzy rozumieją skalę prawa thelemy”.
Po drugie, myśl Crowleya zostaje często upraszczana. Redukcjonizm, o którym tu mowa, uniemożliwia zauważenie i docenienie wielu istotnych niuansów. Ta tendencja wydaje się być reakcją krytyków i czytelników na trudności, które napotykają podczas lektury jego dzieł. Chcemy otrzymywać proste odpowiedzi i najlepiej w ogóle się nie trudzić. To całkiem naturalne, że rolka na TikToku nastoletniej czarownicy, pokazującej nowy komplet kolorowych świec do prostych rytuałów, cieszy się znacznie większą popularnością aniżeli filmy fratra Entelechei na YouTube, w których zajmuje się wyszukaną filozofią Bestii. Wielu z nas ulega również błędowi poznawczemu, jakim jest iluzja korelacji. Na przykład, skoro prasa brukowa nazywała powszechnie Crowleya „najniegodziwszym człowiekiem na ziemi”, to w Magick in Theory and Practice pisał prawdę o tym, że przez wiele lat składał rocznie w ofierze sto pięćdziesiąt dzieci. To jaskrawy przykład, ale pokazuje wzór myślenia osób kierujących się uprzedzeniami i podatnych na konspiracyjne teorie.
Aby poznać dobrze myśl Crowleya, warto poważnie przyjrzeć się jego życiorysowi. W poświęconych mu artykułach i niektórych biografiach również natrafiamy na przeinaczenia, uproszczenia i nadinterpretacje. Musimy rozwijać w sobie krytyczne myślenie oraz zdolność do głębokiej refleksji. Jest to nader istotne w dobie kultury instant i tryumfu mediów społecznościowych, które zachęcają nas do przedwczesnych emocjonalnych ocen i postawy typu „znam się na wszystkim”. Komparatystyka tekstów biograficznych stanowi doskonałe remedium.
Jak zauważyłem na początku, Crowley prowadził bardzo bogate życie, którego nie sposób w pełni opisać, a tym bardziej zrozumieć na podstawie jednej biografii. Aby uniknąć nadmiernego uproszczenia, warto zapoznać się z co najmniej kilkoma tytułami. Warto przy tym porównać biografie pod względem ich formy, treści, celów oraz kontekstów historycznych.
Życie Crowleya omówione zostało za pomocą różnych stylów i gatunków biograficznych. Doczekał się biografii naukowych (M. Pasi, Aleister Crowley and the Temptation of Politics) popularnonaukowych (R. Kaczynski, Perdurabo) dokumentalnych (T. Churton, Aleister Crowley in England), a nawet literackich (M. Hayes, R.H. Stewart, Aleister Crowley, Wadenring the Waste). Autorzy mieli różną perspektywę – krytyczną (J. Symonds), apologetyczną (P.R. Stephensen) i neutralną (I. Regardie) – co oczywiście ma wpływ na odbiór tekstu. Uważam że komparatystyka biograficzna pozwala nam zrozumieć, jak różne podejścia do pisania o życiu Crowleya wpływają na jego odbiór, jak biografie potrafią odzwierciedlać zmieniające się normy społeczne, wartości i konteksty kulturowe, i jak różne narracje wpływają na ocenę jego dziedzictwa i miejsce w historii.
Osobiście uważam, że osiągniemy szerszy obraz tego, czym jest thelema, studiując nie tylko biografie, ale również The Confessions (autobiografię), dzienniki, listy oraz wspomnienia ludzi, którzy go spotkali. Dzięki temu będziemy mogli przyjrzeć się skali umysłu, motywacjom, wizjom i strategiom proroka eonu Horusa. Zauważymy związki przyczynowo skutkowe, które ewoluowały przez dekady jego życia, zaczną docierać do nas niuanse i subtelności, a także w pełni pojmiemy wielkość Planu. A jeśli chodzi o ów plan, jako bibliofil i historyk staram się wyśledzić losy jak największej ilości egzemplarzy książek wydanych przez Crowleya. Nie dziwi mnie fakt, że nie trafiały głównie pod strzechy okultystów, ale naukowców, filozofów, ludzi biznesu, arystokratów i poetów.
Crowley doczekał się około trzydziestu biografii. Chciałbym polecić kilka z nich i zasugerować kolejność ich czytania.
Materiał źródłowy:
1. The Confessions of Aleister Crowley.
Biografie ogólne:
1. Richard Kaczynski, Perdurabo. The Life of Aleister Crowley.
2. Marco Pasi, Aleister Crowley and the Temptation of Politics.
3. Charles Richard Cammell, Aleister Crowley. The Man, the Mage, the Poet (tylko pierwsze, nieokrojone wydanie, The Richards Press 1951).
Biografie skupiające się na szczególnych kontekstach:
1. Tobias Churton, Aleister Crowley in India.
2. Tobias Churton, Aleister Crowley in England.
3. A Gentleman of Hastings, Netherwood. Last Resort of Aleister Crowley.
4. Phil Baker, The City of the Beast.
Biografie mniej przychylne, ale warte przestudiowania celem wyrobienia sobie opinii:
1. John Symonds, The Great Beast. The Life of Aleister Crowley (tylko pierwsze, nieokrojone wydanie, Rider and Co. 1951).
2. Colin Wilson, Aleister Crowley. The Nature of the Beast.
Dzienniki:
1. The Magical Record of the Beast 666 (pod red. J. Symondsa i K. Granta).
2. Magical Diaries of Aleister Crowley (pod red. S. Skinnera).
Listy:
1. Magick Without Tears.
2. The Progradior Correspondence. Letters by A. Crowley, F. Bennett, C.S. Jones, & Others (pod red. K. Richmonda).
3. Brother Curwen, Brother Crowley. A Correspondence (pod red. H. Bogdana).
Pozostały materiał biograficzny, po który warto sięgnąć (w porządku alfabetycznym):
1. Martin Booth, Aleister Crowley. A Magick Life.
2. Tobias Churton, Aleister Crowley. A Biography.
3. Tobias Churton, Aleister Crowley in Berlin.
4. Tobias Churton, Aleister Crowley in America.
5. Tobias Churton, Aleister Crowley in Paris.
6. Kenneth Grant, Remembering Aleister Crowley.
7. David Hall, Beelzebub and the Beast.
8. James Harvey, The Memoirs of Aleister Crowley.
9. Roger Hutchinson, Aleister Crowley. The Beast Demystified.
10. Richard Kaczynski, Perdurabo Outtakes.
11. Richard Kaczynski, Panic in Detroit.
12. Richard Kaczynski, Aleister Crowley. Prawda ciekawsza od legendy.
13. Richard Kaczynski, Friendship in Doubt.
14. Francis King, The Magical World of Aleister Crowley.
15. Lutz Lemke (red.), Mystic’s Potion to Prolong Life Fails.
16. Daniel P. Mannix, The Beast.
17. Louis Marlow, Seven Friends.
18. Paul Newman, Aleister Crowley and the Cult of Pan.
19. Geoff Powter, Aleister Crowley. The Wickedest Man in the World (w:) Strange and Dangerous Dreams.
20. Israel Regardie, The Eye in the Triangle.
21. Sandy Robertson, The Aleister Crowley Scrapbook.
22. Will Ryan, The Great Beast in Russia (w:) Symbolism and After (pod red. A. McMillina).
23. Richard B. Spence, Secret Agent 666.
24. P.R. Stephensen, The Legend of Aleister Crowley.
25. Lawrence Sutin, Do What Thou Wilt. A Life of Aleister Crowley.
26. Gerald Suster, Dziedzictwo Bestii.
27. John Symonds, The Magic of Aleister Crowley.
28. John Symonds, The King of the Shadow Realm.
29. John Symonds, The Beast 666.
30. Paul Weston, Aleister Crowley and the Aeon of Horus.